Czym jest tachograf cyfrowy i jak go obsługiwać

Transport drogowy ma ogromny wpływ na rozwój przemysłu i całej gospodarki. Ostatnie dwie dekady przyniosły duże zmiany w logistyce i sposobie działania firm. Nowe technologie, globalizacja, ostra konkurencja i zmiany regulacyjne wymusiły inne podejście do planowania pracy kierowców.

Rosnąca wymiana handlowa i rozwój rynku sprawiają, że coraz więcej towarów porusza się po drogach. Szczególnie istotne są pojazdy i zestawy, których dopuszczalna masa całkowita przekracza 3,5 tony. Właśnie tam tachograf stał się podstawowym narzędziem kontroli czasu pracy i bezpieczeństwa.

Tachograf cyfrowy to urządzenie pomiarowe, które rejestruje dane o pracy kierowcy oraz wybrane parametry pojazdu w czasie jazdy. Jego zadaniem jest umożliwienie kontroli przestrzegania przepisów dotyczących czasu prowadzenia pojazdu, przerw i odpoczynków. Ma to bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo na drodze i warunki pracy kierowców.

Słowo tachograf obejmuje zarówno wersje analogowe, jak i cyfrowe. Chodzi o urządzenie zamontowane w pojeździe, które pozwala odczytać i zapisać m.in.:

• liczbę przejechanych kilometrów
• szybkość chwilową pojazdu
• okresy pracy i dyspozycyjności kierowcy lub załogi
• przerwy i dzienne okresy odpoczynku

W praktyce rozróżniamy tachografy analogowe i cyfrowe. Od 2006 roku w nowych pojazdach obowiązuje stosowanie tachografów cyfrowych. Ich kolejne generacje wprowadzają nowe funkcje, na przykład obsługę zaawansowanych systemów GNSS czy zdalnej kontroli.

Na terenie Unii Europejskiej tachograf jest obowiązkowym wyposażeniem przede wszystkim w pojazdach, których dopuszczalna masa całkowita przekracza 3,5 tony oraz w pojazdach przeznaczonych do przewozu więcej niż 9 osób wraz z kierowcą. Zasady wynikają z przepisów dotyczących urządzeń rejestrujących, między innymi z rozporządzenia 3821/85, które określiło wymagania dla tachografów i ich stosowania, oraz z konwencji AETR.

W odpowiedzi na rosnącą liczbę wypadków oraz zmiany rynkowe instytucje unijne opracowały tak zwany pakiet mobilności. Znalazł się w nim plan rozszerzenia obowiązku stosowania tachografów także na lekkie pojazdy dostawcze o masie powyżej 2,5 tony w transporcie międzynarodowym i kabotażu. Ma to umożliwić lepszą kontrolę pracy kierowców busów.

System odpowiedzialności obejmuje zarówno kierowcę, jak i przedsiębiorcę, który realizuje przewóz. Podczas kontroli drogowej inspektor sprawdza m.in. dane z ostatnich 56 dni pracy kierowcy oraz:

• posiadanie wymaganych dokumentów, w tym karty kierowcy, wykresówek, wydruków i świadectw załogi
• przestrzeganie dziennego czasu prowadzenia pojazdu i wymaganych odpoczynków
• prawidłowe używanie tachografu oraz wykonywanie wymaganych wydruków i wpisów

Jeżeli stwierdzone zostanie naruszenie, kierowca może otrzymać mandat. Nie wyklucza to jednak osobnego postępowania wobec przedsiębiorstwa.

Firma może uniknąć kary w szczególnych sytuacjach, na przykład gdy:

• nie miała realnego wpływu na zachowanie kierowcy
• naruszenie nie powodowało zagrożenia bezpieczeństwa ruchu
• nie doszło do powtarzających się naruszeń

W wielu przypadkach po wykryciu nieprawidłowości na drodze dochodzi też do szczegółowej kontroli w siedzibie przedsiębiorstwa. Łączna wysokość kar jest ograniczona przepisami i wynosi maksymalnie 15 000 zł przy kontroli drogowej oraz 30 000 zł przy kontroli w firmie. Zakres takiej kontroli również obejmuje dane z ostatnich 56 dni.

Tachograf ma zapewnić kierowcy odpowiedni czas pracy i odpoczynku, a tym samym bezpieczne warunki prowadzenia pojazdu. Podstawą jest pamiętanie o włożeniu karty kierowcy przed rozpoczęciem pracy oraz o prawidłowym wyborze aktywności.

• po każdych 4,5 godziny jazdy kierowca musi zrobić co najmniej 45 minut przerwy
• przerwa może być wykorzystana jednorazowo lub podzielona na 15 minut i 30 minut w tej kolejności
• dobowy odpoczynek to co najmniej 11 godzin, z możliwością podziału na dwa okresy, na przykład 3 i 9 godzin
• w tygodniu można skrócić odpoczynek do 9 godzin w ograniczonej liczbie przypadków
• dobowy odpoczynek musi zakończyć się najpóźniej w ciągu 24 godzin od poprzedniego

Pakiet mobilności doprecyzował wiele z tych zasad. Dotyczy to nie tylko jazdy i odpoczynków, lecz także rozliczania delegowania kierowców i działania samych tachografów.

1. Przed ruszeniem włóż kartę kierowcy do lewego gniazda tachografu.
2. Jeśli jedziesz w załodze, karta drugiego kierowcy trafia do prawego gniazda.
3. Wybierz państwo, w którym pojazd rozpoczyna pracę i potwierdź wybór.
4. W razie potrzeby wykonaj ręczne wpisy aktywności przed włożeniem karty.
5. Po zakończeniu dnia pracy wybierz kraj zakończenia, a dopiero potem wyjmij kartę.

Jeżeli pojawi się komunikat o zdarzeniu lub usterce, na przykład przekroczeniu prędkości, należy go potwierdzić zazwyczaj przez dwukrotne wciśnięcie przycisku OK. Dane jazdy są przechowywane w pamięci tachografu do około dwunastu miesięcy.

Za terminowe wykonywanie czynności związanych z tachografem odpowiada zarówno kierowca, jak i przedsiębiorca. Konieczne są regularne wizyty w uprawnionym warsztacie, który ma certyfikowanych techników oraz odpowiedni sprzęt.

Instalacje, przeglądy i naprawy tachografów analogowych oraz cyfrowych wykonuje osoba posiadająca certyfikat technika warsztatu w zakresie określonych czynności. Legalizacja urządzenia powinna odbywać się w terminach wskazanych w przepisach lub po istotnych zmianach, na przykład wymianie jednostki pojazdowej albo zmianie typu ogumienia.

W załączniku 1B do rozporządzenia 3821/85 wprowadzono zestaw ujednoliconych symboli, dzięki którym obsługa tachografów jest podobna we wszystkich krajach. Określają one aktualną aktywność kierowcy. Każdy tachograf cyfrowy powinien stale prezentować na wyświetlaczu jeden z czterech podstawowych symboli.

• Czas jazdy symbol pojawia się wyłącznie gdy pojazd jest w ruchu i oznacza czas za kierownicą.
• Czas przerwy i odpoczynku określa ile czasu kierowca spędza na przerwie lub odpoczynku, zwykle przy zgaszonym silniku.
• Czas dyspozycyjności oznacza gotowość kierowcy do podjęcia pracy, bez faktycznego prowadzenia.
• Inny czas pracy obejmuje czynności takie jak załadunek, rozładunek lub prace pomocnicze poza jazdą.

Odczyt danych z karty kierowcy i z pamięci tachografu odbywa się za pomocą specjalnych urządzeń pobierających. Przykładem mogą być klucze, czytniki kart albo czytniki tachografów.

1. Włóż kartę kierowcy do lewego gniazda i zaloguj się w tachografie.
2. Wprowadź kraj rozpoczęcia i ewentualne wpisy manualne.
3. W drugi slot włóż kartę przedsiębiorstwa.
4. Podłącz czytnik do odpowiedniego złącza tachografu.
5. Uruchom procedurę pobierania i poczekaj na komunikat ukończenia.

Średni czas pobierania danych z karty kierowcy wynosi zazwyczaj od dwóch do pięciu minut. Zapisane pliki należy przenieść do komputera i przeanalizować w specjalistycznym oprogramowaniu do rozliczania czasu pracy kierowców.

Alternatywą dla ręcznego pobierania są urządzenia telematyczne, które umożliwiają automatyczny, zdalny odczyt danych z tachografu oraz kart kierowców bez konieczności wizyty w pojeździe. Dane są przesyłane cyklicznie do systemu informatycznego przedsiębiorcy i mogą być od razu wykorzystywane do analizy czasu pracy, kontroli naruszeń oraz rozliczeń. Sprawdź rozwiązania telematyczne.

Wydruki z różnych modeli tachografów cyfrowych mają zbliżony układ i zawierają podobne informacje. Na pasku papieru znajdziesz między innymi:

• datę i rodzaj wydruku oraz informację czy dotyczy karty kierowcy czy przedsiębiorstwa
• dane kierowcy, kraj, numer i ważność karty
• dane pojazdu i rodzaj tachografu
• datę ostatniej kalibracji wraz z danymi warsztatu
• informacje o ostatniej kontroli drogowej, liczniku obecności karty oraz slotach używanych w danym dniu
• podsumowanie aktywności oraz listę ostatnich zdarzeń i usterek

Poszczególne dane oznaczone są piktogramami, które odpowiadają symbolom wyświetlanym na ekranie tachografu. Dzięki temu wydruk można interpretować niezależnie od marki urządzenia.

Jeśli kierowca dopiero zaczyna pracę z tachografem cyfrowym lub chce uporządkować wiedzę, warto skorzystać z pomocy szkoleniowej. Dostępne są zarówno kursy stacjonarne, jak i rozwiązania online, w tym symulatory działania tachografów.

Symulator tachografu cyfrowego pozwala przećwiczyć codzienne sytuacje bez konieczności użycia pojazdu. Można na nim zobaczyć jak wyglądają wpisy, zmiany aktywności, wydruki oraz reakcje tachografu na różne zdarzenia.